Cuốn sách “Đồ cổ khí vua dùng”

**misuto** · 02-22-2016, 11:08 PM

Cuốn sách “Đồ cổ khí vua dùng” hiện đang được lưu giữ trong kho Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Sách do nội các sự vụ Lễ bộ tả thị lang gia Tham tri hàm thần Nguyễn Văn Chương, Thông Chánh sứ ty, Thông Chánh phó sứ thần Lâm Duy Nghĩa, thần Trương Văn Uyên soạn thảo ngày 08 tháng 06 năm Minh Mệnh thứ 21 (1840). Mục đích là để có thêm kiến thức, cung kính theo lời vua ngự bút khắc trên 33 loại cổ khí rồi soạn thành sách, đưa kèm theo những điều thấy được vào sách cho đời sau hiểu.

Bìa cuốn sách “Đồ cổ khí vua dùng”.

Với 33 loại cổ khí theo các hình vẽ và kèm theo những lời vua Minh Mệnh ngự bút được dịch nghĩa như sau:

1. Đỉnh có bài văn sắc mệnh do vua chấp bút phỏng theo thời nhà Thương.

Lời vua chấp bút:

Ta chịu mệnh trời và Hoàng khảo Minh Mệnh, trông coi vỗ về đất Đại Nam, lấy nhân nghĩa làm phép cai trị, thực hiện các kỳ cầu cúng đất trời 4 mùa. Chính trị chưa được sửa sang ổn định, lòng ta lấy làm hổ thẹn. Con cháu và các thân hiền của ta tài năng, không vướng vào tửu sắc ấy là vui rồi, khiến cho việc giữ gìn đất nước, mãi gìn giữ vật báu này, ấy thật là may thay.

Minh Mệnh đã quyết.

2. Đỉnh phỏng theo thời nhà Thương

Lời vua chấp bút:

Lo đến việc khai sáng mở mang đầy gian nan, nghĩ đến việc giữ gìn thành quả mà chẳng dễ dàng, con con cháu cháu, mãi trân trọng bảo vật này.

Minh Mệnh đã quyết.

3. Đỉnh phỏng theo thời nhà Thương.

Lời vua chấp bút:

Từ xưa gọi là Tam Đại, truyền mãi muôn đời, phép cai trị tốt đem lại hiệu quả, yêu thương chúng dân, kính thờ đạo trời.

Minh Mệnh đã quyết.

4. Đỉnh phỏng theo thời Chu Văn Vương.

Lời vua chấp bút:

Phỏng theo báu khí của Người, noi theo chúng dân của Người, bang gia tuy cũ nhưng vận mệnh luôn đổi mới, muôn đời cháu con, ngàn năm phục tòng noi theo.

Minh Mệnh đã quyết.

5. Đỉnh phỏng theo thời Chu Văn Vương.

Lời vua chấp bút:

Chỉ Minh Mệnh năm thứ 20 đã định, ta được mệnh trời phò hộ, khắp nơi mưa thuận gió hòa, hàng năm sung túc, đạo tặc bị chấm dứt. Nay tuổi đã gần đến lúc hiểu mệnh trời, bèn noi theo việc xưa cho đúc bảo vật gồm 33 loại, chiếc đỉnh này là một trong đó, dụng ý truyền đến muôn đời, con cháu của ta nếu có khả năng, hiền thân có tài lực, yêu thương chúng dân, kính thờ đạo trời, muôn năm đời đời vượt hơn cả nhà Chu, thực tốt thay. Khắp trong thiên hạ kính uy nể phục, trời đất Đại Nam thịnh sang, thực tốt thay, mãi mãi trân trọng vật báu này.

6. Giam đỉnh phỏng theo của Chu Ung Công.

Lời vua chấp bút:

Người xưa chế đồ khí là để truền cho đời. Người thời nay chế đồ khí, há chẳng nghĩ đến ddieuf đó ư. Con con cháu cháu, theo muôn đời vạn thế, thừa kế giữ gìn tinh túy cha ông để lại, mãi mãi trân trọng vật báu này.

Minh Mệnh đã quyết.

7. Cử đỉnh phỏng theo thời Chu

Lời vua chấp bút:

Chỉ vua làm phúc, tạo uy, tạo ra hạt ngọc thưc. Nhưng cái việc tạo uy phúc đó không phải cho bản thân, và việc tạo ra ngọc thực chính là trách nhiệm của Người.

Minh Mệnh đã quyết.

8. Đồ đựng rượu sừng tê phỏng theo thời nhà Thương.

Lời vua chấp bút:

Có công mà không ban thưởng thì sao có thể khuyến khích người ta. Có tội mà không phạt thì làm thế nào để mà răn trừng. Mọi sự công bằng thỏa đáng, chớ có làm điều sai trái.

Minh Mệnh đã quyết.

9. Đồ đựng rượu phỏng theo thời Thương.

Lời vua ngự bút:

Cái đạo cai trị đất nước, có thưởng ắt có phạt, dùng hình luật thì nên khoan dung, có công ơn thì phải đáp trả, chớ bỏ qua, tùy việc mà thi hành, làm mọi điều rõ ràng, không làm sai trái.

Minh Mệnh đã quyết.

10. Tôn (chén đựng rượu) phỏng theo thời Thương

Lời vua ngự bút:

Bèn xét chuyện thời xưa, có nhà Thương thật sung túc, nước tồn tại lâu dài, 105 năm, chính trị ổn định, lòng người nhân hậu, đáng hâm mộ thay, mọi thứ đều tốt đẹp.

Minh Mệnh đã quyết.

11. Chén hình voi phỏng theo thời nhà Chu.

Lời vua ngự bút:

Đất nước có voi thì nhiều, chỉ ta duy nhất hùng mạnh, chẳng kiêng sợ pháo súng đá tên, có thể hãm, bẻ gãy thế xung của giặc.

Minh Mệnh đã quyết.

12. Chén bình (hồ tôn) phỏng theo thời nhà Chu.

Được lòng người thì thịnh, mất lòng người thì vong, được một thành công thì phải giữ, trên hết phải biết đủ, ức triệu thì nhiều, há chẳng trung lương, cùng với việc giữ gìn vận nước.

Minh Mệnh đã quyết.

13. Bình rượu phỏng theo thời nhà Chu.

Lời vua ngự bút:

Tỉnh xét bản thân, tu tề trị nước, làm cho triều đình ngay thẳng thì trăm quan muôn dân ai dám mà không sửa chính theo vậy.

Minh Mệnh đã quyết.

14. Bình rượu hoa văn Quỳ Long phỏng theo thời Thương.

Lời vua ngự bút:

Noi theo người xưa chế đồ khí, không lệch không quá, truyền mãi thịnh tốt, phúc thọ thì nhiều.

Minh Mệnh đã quyết.

15. Bình rượu văn sơn lôi phong phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Tự nuôi mình, nuôi người đều phải theo đường chính ngay, cẩn trọng trong lời ăn tiếng nói, ăn uống thì chớ tham mà cắn cả vào môi.

Minh Mệnh đã quyết.

16. Đỉnh Thao Thiết có hoa văn ô trám phỏng theo thời Thương.

Lời vua ngự bút:

Bách độ duy trinh dần lượng thiên công y ôn tư chức thực bão mẫn nông.

17. Đỉnh nhỏ phỏng theo thời Chu

Lời vua ngự bút:

Vỗ về chăm lo cho lê dân, trước tiên phải được hưởng thái bình, thịnh trị, con con, cháu cháu mãi giữ gìn bảo vật này.

Minh Mệnh đã quyết.

18. Đỉnh nhỡ phỏng theo thời nhà Chu

Lời vua ngự bút:

Xiêm La ngong cuồng, ngấm ngầm đợi dịp xâm lẫn biên cương ta giương cao uy vũ tiến đánh, giặc xấu bị bại tan tác, ta sửa sang làm tường thành, treo cờ truyền tụng công lao.

Minh Mệnh đã quyết.

19. Đỉnh hoa văn Thao Thiết phỏng theo thời nhà Chu.

Lời vua ngự bút:

Thu vào thì ít, xuất ban thì nhiều, răn trừng xa xỉ, tham lam, khi trăm họ no đủ thì vua nào mà chẳng thấy no đủ.

Minh Mệnh đã quyết.

20. Ấm đồng phỏng theo thời nhà Thương.

Lời vua ngự bút:

Kinh thư có câu “Nhược tác hòa canh, nhĩ duy diêm mai” (Bằng nấu canh ăn, bui dùng muối mơ), việc cai trị nước dùng người hiền chớ có nghi ngờ để họ giúp dập, đất nước ta âm dương mới điều tiếp hòa hợp.

Minh Mệnh đã quyết.

21. Ấm đồng hoa văn Giao Ly phỏng theo thời nhà Chu.

Lời vua ngự bút:

Mượn vàng dát sáng, lấy đá làm cương, truyền mãi muôn đời, khiến càng sáng càng thịnh.

Minh Mệnh đã quyết.

22. Đôn phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Việc lớn của đất nước, đó là việc phụng sự, hết lòng phụng sự kính cẩn bề trên, lập công lao to lớn.

Minh Mệnh đã quyết.

23. Ngữ đôn phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Nghĩ đến phép trị nước của thời Tam Đại, há chỉ dừng đến thời Hán Đường, chớ có để thất truyền, mãi truyền cho hậu thế cái thịnh tốt vậy.

Minh Mệnh đã quyết.

24. Chén rượu hình vuông phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Đồ khí là để thịnh vật, hình dạng vuông vức để gửi nghĩa răn dạy, chớ có phóng túng tham lam quá độ, mà trước tiên phải luôn giữ điều nhân nghĩa.

Minh Mệnh đã quyết.

25. Chén rượu hoa văn sọc thẳng hình rồng một chân cuộn phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Phỏng theo đồ khí đời xưa, nghĩ đén tầm quan trọng của đồ khí, con con cháu cháu mãi mà gìn giữ bảo vật này.

Minh Mệnh đã quyết.

Lời vua ngự bút:

26. Bình cúng (thúc bang phụ phủ) phỏng theo thời Chu.

Chớ quá mềm mỏng, chớ quá dũng mãnh, thích ứng với mọi cái, mọi sự đều công bằng, thận trọng không coi thường việc nhỏ.

Minh Mệnh đã quyết.

27. Bình cúng (thái sư vọng) phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Lòng người dễ nguy, đạo thì bé nhỏ, con cháu của ta cần thích nghi, sớm chiều luôn phải cân nhắc tư duy vậy.

Minh Mệnh đã quyết.

28. Chén 3 chân phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Chớ ham thuốc cuồng, nghi thức tang lễ thất đức, yến hội tổ chức khó bỏ, cân nhắc đủ đầy mới được vậy.

Minh Mệnh đã quyết.

29. Bình vuông đầu Ly phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Ngày suy tư, đêm nghĩ ngợi, lo cho chúng dân, chẳng dám làm điều lầm lỗi, vui viếc gìn giữ nước non.

Minh Mệnh đã quyết.

30. Bình hoa văn ô trám đầu Ly phỏng theo thời Chu.

Lời vua ngự bút:

Có ông Chu công tài đức cao vời, tiếc là còn có sự dèm pha, huống hồ sự bất cập còn nhiều, nay các ngươi hãy nên lúc vui mà nghĩ đến những từ răn này.

31. Bình giữ nhiệt hoa văn Sơn long phỏng theo thời nhà Hán.

Lời vua ngự bút:

Tĩnh thì giữ, động thì dùng, kinh tế hợ nghi, văn võ cùng hợp.

Minh Mệnh đã quyết.

32. Chén rượu đầu Hy (con muông) phỏng theo thời Hán.

Lời vua ngự bút:

Bất kể chuyện gì bậc thánh nhân đều đảm đương được, chẳng phải bậc thánh nhân sao có thể làm tốt được vậy.

Minh Mệnh đã quyết.

33. Xe hình chim cưu phỏng theo thời Hán.

Lời vua ngự bút:

Vợ chồng yêu thương nhau, chớ để nắng mưa mà ly biệt.

Minh Mệnh đã quyết.

Hình vẽ các đồ cổ và lời ngự bút của vua Minh Mệnh.

Trong phần cuối cuốn sách nói rõ ý nghĩa: Đạo mà không có vật khí thì chẳng biết lấy hình ảnh gì để mà truyền lại, do vậy vật khí chính là thứ nói đến sự tồn tại của đạo vậy. Từ xưa, việc chế tạo đồ khí chuộng các hình tượng có lợi cho các đời trong thiên hạ thì làm, và trên đồ khí có khắc minh văn thì đã có từ thời Thương, Chu, mới đầu có minh văn của vua Thang, rồi đến văn khắc thẻ tre, văn khắc mai rùa của Vũ Vương, tất cả minh văn đó đều ngụ ý răn mình, cảnh tỉnh bản thân. Cần phải có đồ khí để có thể thấy được rõ đạo vậy.

Hoàng thượng chúng ta, đạo thánh học cao rộng ngang trời, đức của vua ngày một đổi mới, chế văn chẳng phải là để ngụ ý chỉ dạy về đạo đó sao. Thế rồi qua nhiều thời gian, người xem đọc mở thông sách cổ, thấy được các ghi chép trên đó. bất nhất trong đó có một hai chữ nghĩa sai khuyết không thể tra khảo được. Lặng nghĩ đến chuyện thời xưa, thế là chọn lọc từ Thương sách mệnh đỉnh đến Hán cưu xa gồm 33 loại, giao cho các ti chiếu theo mà đúc, đúc xong đem dâng thờ, tự mình chế tạo minh văn cho từng loại khí rồi cho đem khắc vào, tỏ lòng kính theo phép trời, ân huệ của tổ tiên chăm lo chính sách yêu thương chúng dân, cùng giữ gìn kế thừa những điều tốt đẹp của người xưa để lưu truyền chỉ bảo cho hậu thế, hết thảy đó đều là sự chỉ dạy của đạo tu tề trị bình, tùy theo cảm xúc mà ngụ ý trong bài minh, hết thảy đều bao hàm vậy. Cũng như minh văn của vua Thang, rồi đến văn khắc thẻ tre, văn khắc mai rùa của Vũ Vương phô bày nghìn năm mà cùng một đích, thấy được cái đồ khí của người xưa, nhân đó khắc để truyền lại đạo của thánh nhân, nhân lấy vật khí mà thể hiện rõ ràng trực tiếp cho muôn đời hậu thế, mãi không phai chẳng mòn vậy. Tốt lành chiếu rọi, thiên văn rực rỡ, tuy mãn khắp triều mà chẳng thể tán một lời. Chúng thần vẫn dám xin làm bài ca ngợi này, những là để vun bồi thêm kiến thức, mở mang sự thâm thúy, kính cẩn viết trình phụng dâng tâu với trời cao về chức phận nội sự mà nghiêm cẩn chịu ơn mưa móc, cung kính theo lời vua ngự bút khắc trên 33 loại cổ khí rồi biên thành tập sách, lại đưa kèm theo những điều thấy được vào tập sách cho đời sau tường tận.

Phần cuối cuốn sách.

Tiếp cận cuốn sách này, chúng ta được tìm hiểu, nghiên cứu rõ hơn về lịch sử, văn hóa, xã hội, chính trị… của nước ta dưới thời vua Minh Mệnh trị vì và có những nhìn nhận chuẩn xác về một triều đại phong kiến trong lịch sử Việt Nam thời bấy giờ.

Đinh Quỳnh Hoa (Phòng QLHV)

Nguồn : baotanglichsuvietnam